Dịch giả là cầu nối giữa hai nền văn hoá, giúp cho thông điệp của nguyên tác chạm đến trái tim của độc giả thông qua ngôn ngữ dịch. Bản dịch hay là một bản dịch thuần khiết, tạo cho độc giả cảm giác thân thương như thể nguyên tác được viết bằng chính thứ tiếng mẹ đẻ của mình. Để làm được điều đó, dịch giả phải thành thạo cả ngôn ngữ dịch lẫn ngôn ngữ gốc, đồng thời nắm được những khác biệt tinh tế trong cấu trúc của hai ngôn ngữ.
Contents
Vậy làm thế nào để dịch Tiếng Anh trôi chảy hơn?
Với những bạn mới bắt đầu học ngoại ngữ, khó khăn lớn nhất trong việc dịch thuật chính là truyền tải đúng tinh thần của văn bản gốc, mà vẫn giữ được sự mượt mà trong câu chữ của ngôn ngữ dịch. Nếu đang gặp khúc mắc trong công việc chuyển ngữ, các bạn có thể dựa vào một số mẹo nhỏ sau đây để nâng cao phẩm chất của bài dịch.
1. Tạm biệt các thể loại từ điển Anh-Việt
Khi còn học ở trường Nhân Văn, một thầy giáo môn Dịch thuật đã khuyên chúng tôi nên tập làm quen với từ điển Anh – Anh của các nhà xuất bản uy tín như Oxford, Longman hoặc Webster. Ban đầu chúng tôi cảm thấy rất khó khăn, do từ nhỏ đã quen với kiểu gán ghép cho mỗi từ tiếng Anh một nghĩa tiếng Việt nhất định (như “school” là trường học, “tree” là cây cối, hay “find” là tìm kiếm).
Nhưng càng thực hành nhiều, chúng tôi càng thấy việc sử dụng từ điển đơn ngữ lại giúp giải phóng chúng tôi khỏi những giới hạn trong việc lựa chọn từ ngữ. “School” là trường học, nhưng “school of thought” là trường phái tư tưởng, “tree” là cây cối, nhưng “family tree” là phả hệ, “find” là tìm kiếm, nhưng “find it” đi với tính từ thì có nghĩa là cảm thấy.
2. Đặt từ hoặc cụm từ vào trong ngữ cảnh
Từ mẹo trên, chúng ta có thể rút ra thêm một mẹo nữa, đó là luôn phải đặt một từ vào trong ngữ cảnh của nó. Ngữ cảnh ở đây có thể là một câu, cũng có thể là cả đoạn văn. Rất nhiều bạn từng nhắn tin hỏi tôi, “Từ này dịch như thế nào?” kèm theo một từ hay cụm từ nào đó, nhưng cách tiếp cận đó hoàn toàn không đúng. Một từ có thể có ít nhất ba đến bốn nghĩa được liệt kê trong từ điển, nhưng chính ngữ cảnh sẽ quyết định từ đó mang nghĩa gì.
Chẳng hạn, nếu bạn hỏi tôi cụm từ “natural state of being” có nghĩa là gì, tôi có thể dịch qua loa thành “trạng thái tự nhiên”. Nhưng một dịch giả có tâm sẽ xem xét toàn bộ câu văn, và nếu câu văn đó là “Singledom is my natural state of being”, thì phải dịch thành: Đơn độc là bản tính tự nhiên của tôi.
Đó là chưa kể, rất nhiều từ trong tiếng Anh không thể được dịch theo nghĩa đen sang tiếng Việt vì không tồn tại khái niệm tương đương, như “common sense”, “hang over”, hay “public sphere”. Trong trường hợp đó, việc tìm một cấu trúc câu khác để thể hiện đúng ý tác giả, luôn là một lựa chọn tốt hơn việc gò ép từ ngữ vào đúng vị trí đó trong câu.
3. Linh hoạt trong cấu trúc câu và từ loại
Tuỳ vào tình huống, dịch giả có thể chọn thay đổi cấu trúc câu hoặc từ loại, từ danh từ thành động từ, tính từ hoặc ngược lại, nhằm giúp câu văn rõ ràng và mạch lạc hơn.
Lấy ví dụ giữa tiếng Việt và tiếng Anh, trong khi tiếng Anh rất thích sử dụng mệnh đề quan hệ (relative clause) để gói ghém nhiều thông tin vào cùng một câu, thì tiếng Việt lại chuộng các mệnh đề ngắn, tách bạch đâu ra đó, và dùng các từ nối để gắn kết ý tưởng lại với nhau.
Vậy giả như câu, “The largest and most complex group that sociologists study is society, which consists of people who share a culture and a territory”, nếu cứng nhắc thêm chữ “mà” sau mỗi mệnh đề quan hệ như cách các dịch giả non tay vẫn hay làm, thì câu văn dịch sẽ vô cùng luộm thuộm.
Tóm lại, hãy xem dịch thuật như một hoạt động giao tiếp, với mục tiêu là truyền tải một thông điệp hoặc khái niệm. Vì thế, để dịch hay, bạn đừng nên vướng mắc vào ngôn từ, mà hãy chú trọng vào việc truyền tải đúng thông điệp của tác giả.
Nói như nhà ngôn ngữ học Eugene Nida: “Một bản dịch đạt chuẩn là khi thông điệp của văn bản gốc được khéo léo truyền tải qua văn bản dịch, sao cho phản ứng của người đọc ở cả hai văn bản là như nhau.”
Bài: Đăng Trình
Ảnh: Pixabay
